Beweging verbeelden
Ingelies Vermeulen
Hoe dan? Zo dus!
Schilder mensen of dingen waarvan je weet dat ze bewegen
Sommige objecten vervormen wanneer ze bewegen. Denk bijvoorbeeld aan was die wapperend in de wind te drogen hangt, of een klapperend zeil van een boot die overstag gaat. Die lakens hangen niet recht als een vierkant aan de lijn, maar zijn een vreemdsoortig ding geworden. De vorm is niet zo netjes als wanneer hij strak hangt maar je ogen interpreteren de vreemde vorm tot een wapperend zeil.
Willem van de Velde, De Slag bij Kijkduin met de Gouden Leeuw (detail), 1673
Schilder ‘dubbele pootjes’
De Futuristen wilden het moderne, stadse leven vangen en daar hoorde snelheid en beweging bij. Op dit schilderij zie je een hondje en de onderkant van zijn baasje. Van allebei zijn de benen zo snel aan het bewegen dat je de pootjes meerdere keren in beeld ziet.
Giacomo Balla, Hond aan de lijn, olieverf op doek, 1912, Albright-Knox Art Gallery, Buffalo
Er zijn naast de ‘dubbele pootjes’ nog andere manieren waarop beweging ‘getekend’ wordt. In strips is het gebruikelijk om geluiden toe te voegen. Een kunstenaar die hiermee werkte is bijvoorbeeld Roy Liechtenstein. Deze woorden worden Onomatopee genoemd.
Roy Liechtenstein, Flatten ... Sandfleas, 1962
Maak gebruik van schuine lijnen
Ogen volgen graag een lijn. Dat kun je gebruiken om de illusie van beweeglijkheid te schilderen. Als ogen over het schilderij gaan bewegen, krijg je als kijker het gevoel dat er beweging in het schilderij zit. Omdat we geleerd hebben om van links naar rechts te lezen, ‘lezen’ we schilderijen ook van links naar rechts. Vandaar dat lijnen die van linksonder naar rechtsboven lopen een sterk gevoel van beweging geven. Zo’n kijklijn kan een duidelijke weg zijn, maar meestal is het wat onopvallender verwerkt. De schilder zet dan figuren en voorwerpen zo neer dat ze lichtjes die lijn vormen. Je ogen vullen dat verder zelf aan.
Grant Wood, Spring in Town, 1941. Swope Art Museum, Terre Haute, Indiana.
© Figge Art Museum, successors to the Estate of Nan Wood Graham/Licensed by VAGA, New York, NY.
Ritme en herhaling van vormen
Beweging en dynamiek kan ook ontstaan door het herhalen van vormen. Een duidelijk voorbeeld daarvan is het toepassen van de perspectiefregels en langs een weg allemaal steeds kleiner wordende bomen tekenen. Je oog volgt die weg en geeft je hersenen de informatie dat die weg verder loopt (omdat het perspectief dat suggereert).
Meindert Hobbema, Het Laantje van Middelharnis, 1689
Maar ook in meer abstracte kunst roept het herhalen van vormen en het ritme dat daardoor ontstaat een gevoel van beweging op.
Paul Baum, Bomen langs een kanaal
Robert Delaunay, Propeller en ritme, 1922
Gijs Ambrosius, Circulaties 11, gemengde techniek op papier
Foto: Photowork